İçindekiler

• Şeker Hastalığı (Diyabet) Nedir?
• Şeker Hastalığı Türleri Nelerdir?
• Şeker Hastalığının Belirtileri Nedir?
• Şeker Hastalığına Ne Sebep Olur?
• Şeker Hastalığı En Çok Kimlerde Görülür?
• Şeker Hastalığının Neden Olduğu Hastalıklar Nelerdir?
• Şeker Hastalığı En Çok Hangi Organlara Zarar Verir?
• Şeker Hastalığı Etkili Yönetim Stratejileri
• Genç Yaşta Şeker Hastalığı Neden Olur?
• Yaşa Göre Kan Şekeri Kaç Olmalı?
• Şeker Hastaları Ne Yemeli?
• Şeker Hastalarının Hangi Besinleri Tüketmemesi Gerekiyor?
• Şeker Hastalığını Önlemek İçin Ne Yapmalıyım?
• Şeker Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

Şeker Hastalığı Anlaşılması: Nedenleri, Belirtileri ve Yönetimi

Şeker hastalığı, vücudun glukozu, temel enerji kaynağını nasıl işlediğini etkileyen kronik bir metabolik bozukluktur. Bu durum, komplikasyonları önlemek ve genel sağlığı sürdürmek için dikkatli bir yönetim gerektirir.

Bu bilgilendirici makalede, şeker hastalığının nedenlerini, belirtilerini ve etkili yönetim stratejilerini anlatacağız.

Şeker Hastalığı (Diyabet) Nedir?

Şeker hastalığı, vücudun glukozu, yani kan şekeri seviyelerini düzenlemekte zorlandığı bir metabolik bozukluktur. Glukoz, hücrelere enerji sağlayan temel bir yakıttır ve vücutta yeterli miktarda insülin hormonu üretildiğinde hücrelere girebilir.

İnsülin, pankreas adı verilen bir organda üretilen bir hormondur ve kan şekeri seviyelerini kontrol ederek vücudun enerji dengesini sağlar.

Şimdi, şeker hastalığının temel yönlerini daha ayrıntılı olarak inceleyelim.

Şeker Hastalığı Türleri Nelerdir?

İki temel diyabet türü bulunmaktadır: Tip 1 ve Tip 2.

Tip 1 Diyabet

Tip 1 Diyabet, genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde teşhis edilen bir durumdur. Bağışıklık sistemi, pankreastaki insülin üreten hücrelere saldırır ve yok eder, bu da yetersiz insülin üretimine yol açar.

Tip 1 diyabetlilerin hayatta kalmak için ömür boyu insülin tedavisine ihtiyacı vardır.

Tip 2 Diyabet

Tip 2 Diyabet daha yaygındır ve genellikle yetişkinlik döneminde gelişir. İnsülin direnci ile karakterizedir, yani vücudun hücreleri insüline etkili bir şekilde yanıt vermez. Sonuç olarak, glukoz kan dolaşımında birikir.

Bu tür, obezite, fiziksel hareketsizlik ve düzensiz beslenme gibi yaşam tarzı faktörleri ile yakından ilişkilidir.

Şeker Hastalığının Belirtileri Nedir?

Her iki şeker hastalığı türü de ortak belirtileri paylaşsa da, farklı şekillerde ortaya çıkabilirler:

Şeker Hastalığının Ortak Belirtileri

Sık Sık İdrara Çıkma: Kanda fazla glukoz olması sık idrara çıkma ile sonuçlanır.

Aşırı Susuzluk: Sık idrara çıkmanın neden olduğu dehidrasyon yoğun susuzluğa yol açar.

Açıklanamayan Kilo Kaybı: Hücreler glukoza yetersiz kalınca enerji için kas ve yağa döner, bu da kilo kaybına neden olabilir.

Yorgunluk: Yetersiz glukoz kullanımı sizi yorgun ve halsiz hissettirir.

Şeker Hastalığına Ne Sebep Olur?

Genetik yatkınlık, aile geçmişi üzerinden gelen risk faktörüdür ve bazı bireyleri daha fazla etkileyebilir. Ancak, özellikle fiziksel aktivite eksikliği, yüksek şeker ve işlenmiş gıda tüketimi gibi yaşam tarzı tercihleri de şeker hastalığının gelişiminde önemli bir rol oynar.

Ayrıca, obezite ve stres gibi faktörler de bu durumun ortaya çıkma olasılığını artırabilir. Bu nedenlerin bir kombinasyonu, şeker hastalığının temel sebeplerini oluşturur.

Genetik Yatkınlık ve Çevresel Faktörler

Genetikler diyabet riskinde rol oynar. Aile geçmişi diyabet durumunda daha fazla duyarlı olmanıza neden olabilir. Bununla birlikte, özellikle yaşam tarzı tercihleri gibi çevresel faktörler de büyük ölçüde katkıda bulunur.

Yaşam Tarzı Tercihleri Önemlidir

Hareketsiz bir yaşam tarzı ve şekerli ve işlenmiş gıdalardan zengin bir diyet, Tip 2 diyabet riskini artırır. Bu tercihlerin bir sonucu olan obezite, riski daha da artırır.

Tersine, düzenli egzersiz ve dengeli bir diyetle sağlıklı bir kiloyu korumak riski azaltmaya yardımcı olabilir.

Şeker Hastalığı En Çok Kimlerde Görülür?

Şeker hastalığı her yaş grubunda görülebilecek bir sağlık sorunudur, ancak bazı risk faktörleri belirli gruplarda hastalığın daha sık görülmesine neden olabilir.

Genel olarak, şeker hastalığı en çok aşağıdaki gruplarda görülür:

Aile Geçmişi: Ailede şeker hastalığı öyküsü olan bireyler, bu hastalığa yakalanma riski daha yüksektir.

Yaş Faktörü: Özellikle yaş ilerledikçe, vücut insülini daha az etkili bir şekilde kullanmaya başlar ve şeker hastalığı riski artar.

Obezite: Fazla kilolu veya obez bireylerde, vücut insülini etkili bir şekilde kullanamayabilir ve şeker hastalığı riski artar.

Sedanter Yaşam Tarzı: Fiziksel olarak aktif olmamak ve hareketsiz bir yaşam tarzı sürdürmek, insülin duyarlılığını düşürebilir ve şeker hastalığı riskini artırabilir.

Gestasyonel Diyabet Geçmişi: Gebelik sırasında yüksek kan şekerine sahip olmak (gestasyonel diyabet) ilerleyen yaşlarda Tip 2 diyabet riskini artırabilir.

Polikistik Over Sendromu (PCOS): PCOS, hormon düzenlemesinde sorunlar yaşayan kadınlarda şeker hastalığı riskini artırabilir.

Etnik Köken: Bazı etnik gruplar, özellikle Afrika, Latin ve Güney Asya kökenli bireylerde şeker hastalığı riski daha yüksek olabilir.

Hipertansiyon: Yüksek tansiyon hastalarında şeker hastalığı riski artabilir.

Düşük Doğum Ağırlığı: Düşük doğum ağırlığıyla doğmuş olan bireylerde ilerleyen yaşlarda şeker hastalığı riski artabilir.

Şeker Hastalığının Neden Olduğu Hastalıklar Nelerdir?

Şeker hastalığı, uzun süreli yüksek kan şekeri seviyelerine maruz kalmak nedeniyle bir dizi sağlık sorununa yol açabilir.

Bu hastalıklar arasında şunlar bulunmaktadır:

Kalp Hastalıkları: Yüksek kan şekeri seviyeleri, kalp damarlarının hasar görmesine ve kalp hastalıklarının riskinin artmasına neden olabilir.

Böbrek Hastalıkları: Diyabet, böbreklerin işlevini zayıflatarak böbrek yetmezliğine yol açabilir.

Göz Problemleri: Diyabet, retinayı etkileyerek görme kaybına yol açabilen retinopatiye neden olabilir.

Nöropati: Yüksek kan şekeri seviyeleri sinirlerde hasara neden olabilir, bu da his kaybına, karıncalanmaya ve ağrıya yol açabilir.

Ayak Sorunları: Diyabet, ayaklardaki dolaşım ve sinir problemlerine neden olarak yaraların iyileşmesini zorlaştırabilir ve enfeksiyon riskini artırabilir.

Dermatolojik Sorunlar: Diyabet, cildin sağlığını etkileyerek cilt enfeksiyonlarına ve diğer cilt sorunlarına neden olabilir.

Karaciğer Problemleri: Yüksek kan şekeri seviyeleri, karaciğerin yağ birikimine yol açabilir, bu da karaciğer hastalıklarının riskini artırabilir.

Sindirim Sorunları: Diyabet, gastroparezi denilen mide boşalmasının yavaşladığı bir duruma yol açabilir.

Şeker Hastalığı En Çok Hangi Organlara Zarar Verir?

Şeker hastalığı, vücudun birçok farklı organına zarar verebilir.

Bu organlardan bazıları şunlardır:

Kalp: Yüksek kan şekeri seviyeleri, kalp damarlarının hasar görmesine ve kalp hastalığı riskinin artmasına neden olabilir.

Böbrekler: Diyabet, böbrek fonksiyonlarını zayıflatarak böbrek yetmezliğine yol açabilir.

Gözler: Diyabet, retinayı etkileyerek görme kaybına neden olabilecek retinopatiye yol açabilir.

Sinirler: Yüksek kan şekeri seviyeleri sinirlerde hasara neden olabilir, bu da nöropatiye yol açabilir.

Ayaklar: Diyabet, ayaklardaki dolaşım ve sinir problemlerine neden olarak yaraların iyileşmesini zorlaştırabilir ve enfeksiyon riskini artırabilir.

Cilt: Diyabet, cilt sağlığını etkileyerek cilt enfeksiyonlarına, kuruluğa ve diğer cilt sorunlarına neden olabilir.

Karaciğer: Diyabet, karaciğerde yağ birikimine yol açarak karaciğer hastalıkları riskini artırabilir.

Dolaşım Sistemi: Yüksek kan şekeri seviyeleri, damarların daralmasına ve tıkanmasına neden olarak dolaşım sorunlarına yol açabilir.

Sindirim Sistemi: Diyabet, mide boşalmasını yavaşlatabilir ve sindirim sorunlarına yol açabilir.

Şeker Hastalığı Etkili Yönetim Stratejileri

Şeker hastalığının etkili yönetimi, bireylerin sağlıklı yaşam tarzı seçimleri ve tıbbi tedavi yöntemlerini bir araya getirmelerini gerektirir. Kan şekeri seviyelerini kontrol altında tutmak ve komplikasyon riskini en aza indirmek için çeşitli stratejiler uygulanabilir.

Bu stratejiler arasında düzenli fiziksel aktivite, dengeli bir diyet, ilaç tedavisi ve tıbbi gözetim bulunmaktadır. Kişiselleştirilmiş bir yaklaşım benimsemek, şeker hastalığının yönetiminde önemli bir rol oynar.

Tıbbi Gözetim

Düzenli olarak bir sağlık profesyoneline gitmek önemlidir. Kan şeker seviyelerinizi izleyebilir, genel sağlığınızı değerlendirebilir ve gerektiğinde tedavi planınızı ayarlayabilirler.

İnsülin ve İlaçlar

Tip 1 diyabet hastaları insülin enjeksiyonlarına ihtiyaç duyar. Tip 2 diyabet hastaları da insüline ihtiyaç duyabilir ve insülin duyarlılığını artıran veya glukoz emilimini yavaşlatan oral ilaçlar gerekebilir.

Dengeli Beslenme

Tam tahıllı gıdalar, düşük yağlı proteinler, meyve ve sebzeler açısından zengin bir diyet seçin. Kan şeker seviyelerini etkili bir şekilde yönetmek için karbonhidrat alımını takip edin.

Aktif Yaşam Tarzı

Düzenli fiziksel aktivite, insülin duyarlılığını artırır ve sağlıklı bir kiloyu korumaya yardımcı olur. Haftada en az 150 dakika orta düzeyde egzersiz hedefleyin.

Kan Şekerini İzleme

Düzenli olarak kan şeker seviyelerinizi izleyerek vücudunuzun çeşitli faktörlere nasıl tepki verdiğini takip edin. Bu, ilaç, diyet ve egzersiz konusunda bilinçli kararlar vermenize yardımcı olur.

Stres Yönetimi

Kronik stres, kan şeker seviyelerini etkileyebilir. Meditasyon, derin nefes alma ve yoga gibi rahatlama tekniklerini uygulayarak stresi yönetmeyi deneyin.

Ayak Bakımı

Diyabet, ayaklardaki sinir fonksiyonunu ve kan dolaşımını etkileyebilir. Günlük olarak ayaklarınızı kesikler, kabarcıklar veya yaralar için kontrol edin.

Genç Yaşta Şeker Hastalığı Neden Olur?

Genç yaşta şeker hastalığı, genellikle Tip 1 diyabet olarak adlandırılan otoimmün bir durumun sonucunda ortaya çıkar. Tip 1 diyabet, genetik yatkınlığın ve çevresel faktörlerin birleşimiyle bağışıklık sisteminin insülin üreten hücrelere saldırarak onları tahrip etmesi sonucu gelişir.

Bu durumda pankreas yeterli miktarda insülin üretemez ve kan şekeri seviyeleri yükselir. Genç yaşta Tip 1 diyabet gelişebilir çünkü bağışıklık sisteminin hala gelişmekte olduğu dönemde, virüs enfeksiyonları veya diğer çevresel tetikleyiciler bu otoimmün reaksiyonu tetikleyebilir.

Diğer yandan, genç yaşta Tip 2 diyabet gelişimi de artmaktadır. Bu genellikle obezite, fiziksel aktivite eksikliği ve sağlıksız beslenme alışkanlıkları gibi yaşam tarzı faktörleriyle ilişkilidir. Genç yaşta obezite arttıkça, insülin direnci gelişebilir ve bu da Tip 2 diyabet riskini artırabilir.

Sonuç olarak, genç yaşta şeker hastalığının nedenleri karmaşıktır ve genetik yatkınlık ile yaşam tarzı faktörlerinin etkileşimi sonucunda ortaya çıkabilir.

Yaşa Göre Kan Şekeri Kaç Olmalı?

Çocuklarda:

• 0-1 yaş arası: Açlık 90-170 mg/dl, tokluk 120-200 mg/dl
• 2-8 yaş arası: Açlık 80-160 mg/dl, tokluk 110-190 mg/dl
• 8 yaş üzeri: Açlık 70-100 mg/dl, tokluk 70-140 mg/dl

Yetişkinlerde:

• Açlık kan şekeri: 70-100 mg/dl
• Tokluk kan şekeri: 70-140 mg/dl

Hamilelerde:

• Açlık kan şekeri: 70-95 mg/dl
• Tokluk kan şekeri: 95-125 mg/dl

Yüksek kan şekeri: Kan şekeri seviyesi 140 mg/dl'nin üzerinde ise yüksek kan şekeri olarak kabul edilir. Yüksek kan şekeri, diyabetin bir belirtisi olabilir.

Düşük kan şekeri: Kan şekeri seviyesi 70 mg/dl'nin altında ise düşük kan şekeri olarak kabul edilir. Düşük kan şekeri, diyabet tedavisi gören kişilerde veya hipoglisemi olan kişilerde görülebilir.

Diyabet riski taşıyan bireyler için farklı hedef değerler olabilir.

Şeker Hastaları Ne Yemeli?

Şeker hastalarının beslenme düzeni, kan şekerini kontrol altında tutmayı amaçlar. Sağlıklı bir diyet, diyabetin etkilerini yönetmeye yardımcı olabilir.

Şeker hastalarının dikkate alması gereken beslenme önerilerini sizler için aşağıda sıraladık:

Dengeli Karbonhidrat Tüketimi: Karbonhidratlar kan şekerini etkileyen temel besin maddeleridir. Kompleks karbonhidratlar, lif içeriği yüksek olan besinler tercih edilmelidir. Kepekli tahıllar, tam buğday ürünleri, sebzeler ve meyveler gibi kaynaklar tercih edilebilir.

Sağlıklı Protein Kaynakları: Tavuk, hindi, balık, yumurta, baklagiller ve az yağlı süt ürünleri gibi düşük yağlı ve yüksek proteinli besinler tüketilmelidir.

Sağlıklı Yağlar: Doymuş yağların yerine sağlıklı yağlar tercih edilmelidir. Zeytinyağı, avokado, fındık, ceviz gibi yağlar tercih edilebilir.

Lif İçeriği Yüksek Besinler: Lifli besinler sindirimi yavaşlatarak kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olabilir. Tam tahıllı ürünler, sebzeler, meyveler ve baklagiller lif bakımından zengindir.

Porsiyon Kontrolü: Besin porsiyonlarını kontrol etmek, aşırı kalori ve karbonhidrat alımını önlemeye yardımcı olabilir.

Düşük Şeker İçeriği: Şeker içeriği yüksek işlenmiş gıdalardan, tatlılardan ve şekerli içeceklerden kaçınılmalıdır.

Kan Şekerini Kontrol Etmek: Diyabet ilaçları veya insülin kullanılıyorsa, yemek saatleri ve ilaç alımı arasındaki dengeyi sağlamak önemlidir.

Glisemik İndeks Dikkate Alınmalı: Glisemik indeks, besinlerin kan şekerini nasıl etkilediğini gösteren bir ölçüttür. Düşük glisemik indeksli besinler tercih edilebilir.

Düzenli ve Dengeli Öğünler: Öğün atlamamak ve düzenli aralıklarla beslenmek kan şekerini dengelemeye yardımcı olabilir.

Şeker Hastalarının Hangi Besinleri Tüketmemesi Gerekiyor?

Şeker hastalarının kan şekerini kontrol altında tutmak için dikkat etmesi gereken besinler vardır.

Aşağıda, şeker hastalarının tüketmemesi gereken bazı besinleri bulabilirsiniz:

1. Şeker ve Tatlılar: Rafine şeker, şekerlemeler, pastalar, börekler gibi yüksek şeker içeren yiyecekler kan şekerini hızla yükseltebilir.

2. İşlenmiş ve Şekerli İçecekler: Gazlı içecekler, meyve suları ve enerji içecekleri yüksek miktarda şeker içerebilir.

3. Yüksek Glisemik İndeksli Karbonhidratlar: Beyaz ekmek, beyaz pirinç gibi yüksek glisemik indeksli karbonhidratlar kan şekerini hızla yükseltebilir.

4. Nişastalı Yiyecekler: Patates, mısır, bezelye gibi nişastalı sebzeler kan şekerini artırabilir.

5. Doymuş Yağlar: Kızarmış yiyecekler, işlenmiş atıştırmalıklar gibi doymuş yağlar kan şekerini etkileyebilir.

6. Trans Yağlar: Kızartmalar, fast food ürünleri gibi trans yağlar sağlığınızı olumsuz etkileyebilir.

7. Tuzlu Yiyecekler: Yüksek tuz içeriği kan basıncını yükseltebilir ve diyabetle ilişkili komplikasyonları tetikleyebilir.

8. Alkol: Alkol tüketimi kan şekerini kontrol altında tutmayı zorlaştırabilir ve diyabet ilaçlarıyla etkileşime girebilir.

9. Yüksek Kalorili Atıştırmalıklar: Abur cuburlar, cipsler gibi yüksek kalorili atıştırmalıklar aşırı kalori alımına yol açabilir.

10. Hazır ve İşlenmiş Gıdalar: İşlenmiş gıdalar genellikle yüksek şeker, tuz ve yağ içerebilir.

Şeker Hastalığını Önlemek İçin Ne Yapmalıyım?

Şeker hastalığını önlemek için aşağıdaki adımları atabilirsiniz:

Sağlıklı Beslenme: Dengeli ve sağlıklı bir beslenme alışkanlığı edinmek, şeker hastalığı riskini azaltabilir. Özellikle rafine şekerlerden ve işlenmiş gıdalardan kaçının. Tam tahıllı ürünler, sebzeler, meyveler, düşük yağlı proteinler ve sağlıklı yağlar içeren bir diyet tercih edin.

Fiziksel Aktivite: Düzenli egzersiz yapmak, kilo kontrolüne yardımcı olur ve insülin duyarlılığını artırır. Haftada en az 150 dakika orta düzeyde aerobik egzersiz hedefleyin.

Kilo Kontrolü: Sağlıklı bir kiloyu korumak, şeker hastalığı riskini azaltır. Aşırı kilolu iseniz, kilo vermek için sağlıklı bir plan yapın.

Stres Yönetimi: Kronik stres, kan şekeri seviyelerini etkileyebilir. Meditasyon, yoga, derin nefes alma gibi rahatlama tekniklerini kullanarak stresi yönetin.

Su Tüketimi: Yeterli miktarda su içmek, vücudun sağlıklı şekilde çalışmasına yardımcı olur. Şekerli içeceklerden kaçının.

Alkol ve Sigara: Alkol tüketimini sınırlayın veya mümkünse bırakın. Sigara içmek şeker hastalığı riskini artırabilir.

Düzenli Sağlık Kontrolleri: Düzenli olarak sağlık kontrolüne gitmek, erken teşhis ve önlemler almanıza yardımcı olur. Kan şekeri düzeylerinizi izletmek önemlidir.

Genetik Riski Anlamak: Aile geçmişinizde şeker hastalığı öyküsü varsa, riskinizin farkında olun ve gerekirse doktorunuzla konuşun.

Gebelik Sırasında Dikkat: Gestasyonel diyabet riski taşıyan hamileliklerde sağlıklı bir diyet ve fiziksel aktiviteyi sürdürmek önemlidir.

Doktorunuzla İşbirliği: Risk faktörlerinizi ve sağlık durumunuzu doktorunuzla paylaşarak bireysel bir önleme planı oluşturun.

---

Şeker Hastalığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

---

1) Şeker Hastalığı Önlenir mi?

Genetiğinizi değiştiremezsiniz, ancak sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek Tip 2 diyabet riskini önemli ölçüde azaltır.

2) Şeker Hastalığı Bulaşıcı Mıdır?

Hayır, diyabet bulaşıcı değildir. Genetik ve yaşam tarzı faktörleri tarafından etkilenen karmaşık bir metabolik bozukluktur.

3) Diyabeti Yönetmek İçin Doğal Çözümler Var Mıdır?

Diyabet için henüz bir tedavi yoktur, ancak tarçın ve acı kavun gibi bazı bitkilerin kan şekerini düzenlemeye yardımcı olabileceği düşünülmektedir. Ancak herhangi bir doğal çözümü denemeden önce doktorunuza danışın.

4) Diyabetim Varsa Hala Tatlıların Tadını Çıkarabilir Miyim?

Evet, ancak ölçülü olmak önemlidir. Ara sıra atıştırmalıkları yeme planınıza dahil etmek için bir beslenme uzmanına danışın.

5) Yönetilmeyen Diyabetin Potansiyel Komplikasyonları Nelerdir?

Yönetilmeyen diyabet, kalp hastalığı, böbrek hasarı, sinir hasarı ve görme sorunlarına yol açabilir.

6) Çocuklar Şeker Hastalığı Geliştirebilir mi?

Evet, çocuklar Tip 1 diyabet geliştirebilirler. Erken dönemde belirtileri tanımak zamanında müdahale için önemlidir.

7) Şeker Hastalığı İlk Nereye Vurur?

Şeker hastalığı genellikle ilk etkilerini vücutta belirli bölgelerde gösterir. Bu bölgeler arasında genellikle gözler, böbrekler, kalp, sinirler ve cilt bulunur. Ancak, hastalığın tipine ve kişinin genel sağlık durumuna göre etkilenen bölgeler değişebilir. Diyabet, uzun vadede bir dizi sağlık sorununa yol açabileceğinden, düzenli tıbbi takip ve sağlıklı yaşam tarzı seçimleri önemlidir.

 

8) Şeker Hastaları Sabah Kahvaltıda ne Yemeli?

Şeker hastalarının sağlıklı bir sabah kahvaltısı için tercih etmesi gereken besinler arasında yulaf ezmesi, tam buğday ekmeği, haşlanmış yumurta, az yağlı yoğurt, taze sebzeler, düşük glisemik indeksli meyveler, şeker ilavesiz taze sıkılmış meyve suyu ve az yağlı peynir bulunmaktadır. Bu besinler, kan şekerini dengede tutmaya yardımcı olabilir ve günün enerjisini sağlamak için iyi bir başlangıç sağlayabilir.

---

 

Sonuç olarak, şeker hastalığını anlamak, etkili yönetim ve komplikasyonların önlenmesi için son derece önemlidir. Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, tıbbi tavsiyelere uymak ve bilgi sahibi olmak, diyabeti olan bireylerin tatmin edici bir yaşam sürdürmelerine yardımcı olabilir. Unutmayın, bilgi daha sağlıklı bir geleceğe giden ilk adımdır.